ปาจิต-อรพิม พิมาย

ททมาโน ปิโย โหติ ผู้ให้ย่อมเป็นที่รัก ยิ่งให้ยิ่งได้ ยิ่งหวงยิ่งอด เราไม่หวงเราไม่อด หมดเดี๋ยวก็มา

จังหวัดนครราชสีมา

ชื่อ ปาจิต-อรพิม

เนื้อเรื่อง 
ปาจิต-อรพิม เป็นเรื่องที่เล่าขานกันมานาน เป็นตำนานคู่เมืองพิมาย สมัยกว่าพันปีมาแล้ว เมื่อครั้งขอมยังเรืองอำนาจมีเจ้าชายองค์หนึ่งนามว่า ท้าวปาจิต เป็นโอรสของเจ้าเมืองขอม ได้ออกเที่ยวหาคู่ครองตามคำทำนายของโหร ซึ่งทำนายว่าเนื้อคู่ยังไม่เกิด จะอยู่ในครรภ์ของหญิงที่มีเงาเป็นกลดกั้นบังแสงอาทิตย์ ท้าวปาจิตเดินทางมาถึงบ้านสัมฤทธิ์อยู่ในเขตเมืองพิมาย ได้พบกับยายบัวกำลังดำนาอยู่ ซึ่งมีลักษณะต้องดังคำทำนาย จึงขออาศัยอยู่กับยายบัวปรนนิบัติรับใช้ยายบัว จนกระทั่งยายบัวคลอดบุตรเป็นหญิงงามให้ชื่อว่า อรพิม เมื่ออรพิมเติบโตเป็นสาว ท้าวปาจิตจึงขอลายายบัวกลับนครธมเพื่อเตรียมขันหมากมาสู่ขอ เมื่อท้าวปาจิตยกขันหมากมา ปรากฎว่าท้าวพรหมทัต ได้ช่วงชิงนางอรพิมไปแล้ว ท้าวปาจิตจึงติดตามไปและต่อสู้เอานางอรพิมคืนมาได้ นางอรพิมเห็นท้าวปาจิตตามเข้าไปในเมืองนางออกอุทานว่า "พี่มา" คำนี้ได้กลายมาเป็น "พิมาย" ดังปัจจุบัน ท้าวปาจิตได้พานางอรพิมเดินทางผ่านพ้นอุปสรรคทั้งหลายด้วยอำนาจของความรัก ความซื่อสัตย์และความเฉลียวฉลาดจึงเดินทางไปถึงนครธมได้ สำเร็จ
แนวคิด
ตำนานเมืองพิมาย เรื่องปาจิต-อรพิม เป็นตำนานของชื่อบ้านนามเมือง ที่นอกจากเป็นชื่อเมืองพิมายแล้วยังมีสถานที่อื่น ๆ อีก เช่น บ้านจารตำรา เป็นบ้านที่ท้าวปาจิตแวะไปหาหมอดู บ้านถนนนางคลาน เป็นบ้านที่นางอรพิมพ์ร่อนเร่ไป บ้านอรพิม เป็นชื่อบ้านที่ตั้งตามนามของนางอรพิม บ้านกงรถ เป็นบ้านที่ท้าวปาจิตขว้างรถไป ล้อรถได้มาตกที่บ้านนี้จึงชื่อว่าบ้านกงรถ หมู่บ้านเหล่านี้ล้วนเป็นชุมชนโบราณทั้งสิ้น
จากนิทานพื้นบ้านเรื่องนี้ จิตกรได้ วาดภาพลายรดน้ำไว้ที่ตู้พระธรรม เป็นเรื่องราวตามนิทานตั้งแต่ต้นจนจบโดยตู้พระธรรมหลังนี้ ปัจจุบันเก็บรักษาไว้ที่วัดสระเพลง อำเภอพิมาย จังหวัดนครราชสีมา